БАКТЫЛУУЛУК ФОРМУЛАСЫ

Бисмиллахир Рохмаанир Рохийм
Балага тарбия берүүдөгү бир гана кемчиликти,
эң чоң каталардын бирисин гана айтып өтөйүн.

Баланы кичине кезинен баштап
Жаратуучусун таанытууга аракет кылыңыз.
Ибаадаттарды аста-секин үйрөтүү менен
адеп-ахлагына өтө маани бериңиз.
Үлкөн аалымдардын бирине
бала көтөрүп бир киши келип :
“Шейхим?!
Үч күн болду балам төрөлгөнүнө..
Кандай тарбия берейин ?”-деп сураса
Шейх : Балага тарбия берүүдө үч күн кечигипсиң”-
деп жооп берген экен ..
Менин айта турган максатым урматтуу мусулман бир туугандар, эч качан баланы үйгө конок келгенде же туугандар келгенде, адамдар келген кезде
алардын көзүнчө балага тарбия бербеңиз !
Кээ бир адамдар бар үйүнө конок келгенде баласына бакырып андай кылбайсыңбы,
тигини кыл, жакшы мамиле жаса – деп каттуу үн менен урушуп берет .
Ата-эне өзү билет кандай сүйлөштү бирок,
коноктордун астында уруш укккан балага бул
жүрөгүн жаралап өтөт ..
Ата-эне муну сезбейт . Сиз балага ушундай тарбия бериңиз, конок келсе сизди сүйлөтпөстөн
айттырбастан сиздин ойлоп турганыңызды аткарсын.
Коноктордун көзүнчө
тарбия берген адам болуп көрүнбөңүз ..
Анткени адамдардын арасында көп уруш уккан бала
конок келсе уяла турган же алар менен чогуу олтуруудан качып калат . Ата-энем дагы эмнемди жамандап бакырып берет экен деп кайгыга батат.
Жана ошондой эле бирөөнүн үйүнө коноко барса да
алар менен ачык олтуруп сүйлөшө албайт,
берген суроолорго толук жооп берүүдө алсыздык кылат. Бул атанын катасы !
Бала бир ааз туура эмес иш кылса бакырып уруша берет, сөгө берет, ура берет акырында бала
анын психологиясы эч нерсе кылбастан жым турууну
саламаттык, ушул туура жол окшойт деп ойлоп калат.
Окуусунда эжекесинен уруш укса,
достору менен мамилеси начар болсо,
эч ким менен жакындан сүйлөшө албаса,
үйгө келсе сен ага бакырып урушсаң ,
бечара бала эмне кылат ? Караңгылык,
туңгуюкта өсүп чоңоёт ..
Жашоого болгон пестимистик көз караштар ..
Көп ойлонуу, кайгы, тартынчаактык ..
Бала эмне кылат эми ?
Жарылайын деп калган ..
Туңгуюктан чыгууну каалайт. Улгайганда мындай жашоону өзү дагы каалабайт .
Кутулгусу келет ..
Акыры, жол таптым өлсөм кутулат экенмин,
өлсөң бейиш экен деп Сирияга аттанат ..
Туурабы туура эмеспи туугандар ?
Илимсиздиктин айынан болдубу ?
Жихад жок ал жерде…
Тартынчаак адам илимден да кур калат .

Молдолор ар бир жума күнү баян айта берет, айта берет аны уккан адам башы айланып калат ..
Башы айланып калат дегенди туура түшүнүңүздөр..
Кайсы бирине амал кылууну билбей калат .
Намаз окуюн десе кантип окушту билбейт.
Орозо тутайын десе кантип тутушту билбейт..
Үйрөнүүнү каалайт. Тез, кыска убакытта өздөштүрүүнү каалайт .
Бир чыгуучу жолду издейт ..
Ким даават деген жолду таап түшүнсө намаздарын үйрөнөт , үч күндө уктагандан тарта тамактанууга чейинки ибаадаттарды билип алат .
Даават жолуна чыгып үч күндө көп нерсени түшүнөт .
Адам баласы өз үйүнөн эки эле максатта чыгат.
Биринчиси дүйнө издеп чыгат.
Экинчиси Алланын жолуна чыгат .
Эмне үчүн дааватты айтып жатамын бул жерде да?
Себеби достор, ушул биздеги бар оорулар
тартынчаактык, кибир, ичи-тардык бул оорулардан арылуу, напси менен күрөшүү чыныгы жихад ушул .
Дааватка чыгып напсиң менен күрөшүп жихад кыл..

Бала тарбиясына келсек,
Коноктордун астында баланы мактап коюңуз..
Жалгыз калганда катаасын сылыктык менен түшүндүрүңүз . Анткени жана айткандай
бала ашыкча тартынчаак болуп өсүп калат . .
Чоңоюп, улгайган кезде бейтааныш бир адамдын астына барып пикирин ачык билдире албайт .
Уялчаактык жакшы сыпат, ыймандын бир бөлүгү !
Бирок тартынчаактык, кысылуу бул баладагы оору.
Ата энелердин эң чоң ошибкасы !
Муну жаштыгында түздөсөң түздөдүң,
кеч калсаң бала менен кошо бул ооруда өсүп чоңоёт .
Бала чоңойгондо “тартынчааксың!” -деп
нааразы болбой өзүңдөн нааразы бол.
Анткени тарбия берген өзүңсүң.
Балдарыбыз чоңойгондо кандай мамиле жасап жатат бизге ? Баарына өзүбүз күнөөлүүбүз !
Ал тарбияны биз бергенбиз ..
Ошондуктан жаштайынан сабырдуулукка,
адамгерчилик, адилеттүүлүккө жана чынчылдыкка үйрөтөйлү. Бул сыпаттар
намаз окуу окутуу менен келет..
Балдарыбыз жаш, алар пайда зыянды билбейт,
пайда зыянды ким берээрин да билбейт ..
Биз чоң болуп көргөнбүз. Алар чоң болуп көрүшө элек да. Биз балдарыбызды түшүнөйлү !
Алардын акылы улгая элек . Билбейт ..
Жүрөктөрү таптаза .. Таза жүрөктү
таза тарбия менен толтурайлы .
Биз түшүндүрөйлү. Урушуп, бакыруудан пайда чыкпайт. Абдишүкүр устазыбыз
Алла Таалам ырыскысына береке берсин
бир сөз айтат:
Кээде кыйкырганга караганда аста сүйлөп түшүндүрүү көбүрөөк таасир берет .

Эгер кимде тартынчаактык сыпаты ашыкча болсо
ата-энесине нааразы болбосун .
Анткени бул сыноо. Напси жихадын өзүңүз кылыңыз.
Ата-эне да пенде, ката кетирет. Катааларын биз кайталабайлы. Аларга жакшы мамиле жасайлы.

Маматов Али атайын formula.kg сайты үчүн

“БАКТЫЛУУЛУК ФОРМУЛАСЫ”

Запись БАЛА ТАРБИЯСЫ,АТА -ЭНЕЛЕР ҮЧҮН ЭСКЕРТҮҮ впервые появилась Formula.KG.

– Алло, бул ким, ким керек сага? – деп кыйкырып жатты Ашым телефонго.

– Мен адептүү балдарга белек берүү үчүн чалып жатам, бул үйдө адептүү бала бар деп айтышты эле, – деген сылык үн угулду трубкадан. Ашым бир азга унчукпай турду да:

– Биздин үйдө бир эле бала бар, – деди акырын.

– Кичипейилдикке ошол ба-ланы чакырып коё аласыңбы?

– Ал менмин, менден башка эч ким жок.

– А анда мен номерден адашып калган окшойм, кечирим сурайм, – телефондун дыңылдаган үнүн тыңшап Ашым унчукпай ойго батты. Эмне үчүн бул адам мени адептүү эмес деп ойлоп калды. Же мен телефондон туура эмес сүйлөп койдумбу?

Атасы жумуштан келер за-мат, Ашым суроо узатты:

– Ата, адептүү бала кандай болуусу керек?

– Адептин түрү көп балам, – деп сөзүн баштады атасы, – улууну урматтоо, кичүүлөргө жакшы мамиле кылуу, мектепте тартип-түү болуу, ата-энени тилин угуу мына ушулардын баары адепке кирет. Анан телефон менен сүйлөшүүнүн да өзүнчө адеби бар. Маселен сен бүгүн телефон адебин сактабагандыгың үчүн, татынакай белектен куру калдың. Негизи адеп деген үйдөн башталат.Ашым таңдана сурады:

– А сиз аны кайдан билип алдыңыз?

– Улуулар көптү билет, уулум, андан көрө мындан ары дайыма адептүү болууга аракет кылсаң, мындай белектердин көбүн аласың, негизгиси улуулардын алкыш-батасына татыйсың, – деди атасы күлүмсүрөп.

– Ооба, мындан ары мен эң адептүү бала боломун деди,

– Ашым да жайдары күлүмсүрөп.

Запись АДЕП КАЙДАН БАШТАЛАТ? впервые появилась Formula.KG.

Жараткан аялдардын даражасын бийик кылган. Анткени от менен чоктун ортосунда, бул жарыкчылык менен аркы дүйнөнүн ортосунда туруп төрөйсүң. Кудайга жалынып, жетимиш тамырың сыздап баланы дүйнөгө алып келесиң. Бул учурда периштелер курчап, аалам сага жылмайып турат дейт. Эң бир ыйык болгон энелик милдетти өтөөнүн биринчи мүнөттөрү ушинтип башталат. Баркырай колуңа келген наристеңди кучактап, эмчегиңден сүтүң диркиреп, дилиң жумшарып, өткөн өмүрүңдүн жаманы да, жакшысы да унутулуп, дүйнө кичинекейдин уучунда тургандай сезилет.

Эне болуу – аялдардын энчисине туш келген бакыт! Мен энеликти ушинтип түшүнөм. Эне болуудан качпагылачы, аялдар! Энелер, эки ийиниңерден кыйынчылык басып турса да, кыямат кайым жакындап келе жатат десе да, эртеңки күнүңөр белгисиз болуп, жарыктын нуру өчүп, туюктан тырмалап чыга албай калсаңар да апа болуудан качпагылачы!

Азыр заман кайдигерликке, мерездикке, катуулукка үйрөтүп, аялдардын жумшак мүнөзүн темирге айлантып, аялдык, энелик милдетин аздан унуттуруп бараткандай. Бирок кыйынчылыктын аркасында баары бир жакшылык, кайгынын артында кубаныч бар эмеспи. Эртең эле бүркөк асман чайыттай ачылып, үмүттүн шооласы төгүлөт. Баары артта калат. Эртең башка күн болот! Ал мындан да жарык, мындан да нурлуу болот…

Андыктан АПА болуудан баш тартпагылачы!

Запись Эне болуудан качпагылачы!!! впервые появилась Formula.KG.

Запись Бейиштин эшигин кантип бермек элем… впервые появилась Formula.KG.

Бала төрөлгөнгө чейин болочок эне өзүн кандай алып жүрүү керектиги тууралуу айтылып өттү. Эми бала төрөлгөндөн кийин ата-эне кандай иштерди аткаруусу керек. Мына ушуга учкай токтолобуз.

1. Исламда бала төрөлгөндөн соң ата-энеге милдет болгон биринчи амал – анын кулагына азан чакыруу. Азан чакырууда баланын оң кулагына азан, сол кулагына коомат айтылат. Бул амал баланын эң биринчи уккан сөзү Алланын аты болуусу үчүн аткарылат. Демек, өз убагында кулагына азан айтылбай калган балдарга кийин чоңоюп калганда азан айтуунун кажети жок. Ошондой эле ат коюу менен азан чакыруунун бири-бирине байланышы жок. Болгону азан чакыргандан кийин балага ат коюлгандыктан, “азан чакырып, ат коюу” деген каада сакталып калган. Кээ бир аалымдар төрөлгөн баланын кулагына айтылган азан, анын жаназасына тиешелүү деп айтышкан. Бул “төрөлгөн жандын өлмөгү бар” деген маанини туюндурат. Б.а. төрөлгөн адам эртедир-кечтир өлөт, анын өмүрү азан менен намаздын ортосундай аз гана мөөнөт.

2. Ата-эне балага жакшы ат коюусу керек. Анткени, адамдын ысымы аны менен өлгөнгө чейин чогуу болот. Анын жашоо-турмушуна да таасирин тийгизүүсү мүмкүн. Ошондой эле Кыяматта ар бир адам ысымы менен чакырылат. Ошондуктан балага ат койгон мезгилде Аллага жага турган, шариятка туура келе турган аттарды тандоо керек. Пайгамбарыбыз (Ага Алланын салам-салаваты болсун): “Ысымдардын жакшысы – Абду (кул) деген сөз менен башталган аттар” – деп айткан. Дагы бир хадисте “Ысымдардын жакшысы – Абдулла, Абдурахман сыяктуу ысымдар” – деп айтылган. Мындан сырткары эл арасында кеңири тараган кулакка уккулуктуу, жакшы маанидеги аттарды да коюуга болот. Мындай аттарды кийин өзгөртүүнүн да кажети жок. Каапыр, динсиз адамдардын ысымы, же шариятка туура келбеген ысымдар коюлуп калса гана аны өзгөртүү керек.

3. Ымыркайдын чачын алып, анын салмагындай алтынды, же анын баасын садака кылуу керек. Бул садака баланын ар кандай жамандыктардан сак болуусуна себеп болот деген айтымдар бар.

4. Наристе уул болсо эки, кыз болсо бир кой союп жентек той берүү керек. Бул амалды бала төрөлгөндөн жети, он төрт, же жыйырма бир күн өткөндөн кийин аткаруу сүннөткө ылайык болот.

5. Эркек баланы чоңоюп кеткенге чейин сүннөткө олтургузуу керек.

6. Эне баланы эки жыл эмизүүсү керек. Эненин сүтү бала үчүн табылгыс азык жана дары болот. Эне сүтүн эмген баланын энеге мээрими болот. Энесине мээримсиз болгон балдардын көбү эне сүтүн толук кандуу эмген эмес. Ошондуктан эне өз мээримин балага сүт аркылуу өткөрүүсү керек.

Токон Жээнмырзаева,

(Уландысы бар)

Запись Болочок энеге болумдуу насаат(2-бөлүм) впервые появилась Formula.KG.

Ааламдардын тарбиячысы Алла Таалага мактоо болсун. Алланын аяны менен бүт адамзатка адам болуу тарбиясын берип өткөн Мухаммад пайгамбарыбызга салам-дубалар болсун.

Учурдагы ар түрдүү көйгөйлүү маселелерди көрүп олтуруп, булардын негизги себеби тарбиянын бузулгандыгы экенин баамдадым. Тарбиянын башаты үй, ал эми үйдүн түркүгү аял заты. Ошондуктан айтылат. Эне кандай болсо, бала ошондой тарбия алат. Ал үчүн эне өзүн-өзү оңдоосу керек. Эне ыйман жолунда болсо, бала да ыймандуу болот. Аял заты туура жолдон адашкан коомчулукту душман оңой багынтат. Мындай эл жамандыкка көп учурайт. Анткени, башкаларды оңдоо аял затынын колунда. А башкалар аял затын оңдой албайт. Бир макалда “Аялдар туз сыяктуу. Аны менен бузулган тамактын баарын даамына келтирүүгө болот. Ал эми туз бузулса, аны эч нерсе менен даамына келтире албайсың” деп айтылат. Аял заты Алла көрсөткөн тартип менен жашап, Куран жана хадисте көрсөтүлгөн жолдон чыкпаса гана оңоло алат. Өзү оңолгон эне балага татыктуу тарбия берет. Эми суроо туулат, балага тарбияны кайсы учурдан баштап берүү зарыл?

Тарбия берүүдө ийгиликке жетүүнү каалаган эне тарбияны бала төрөлө электе баштоосу керек. Эмесе энелерге алгачкы насаат, боюнда бар энелер төмөнкү иштерди аткаруусу зарыл.

1. Эне көбүрөөк Куран окуш керек. Эгер окуй албаса окулган Куранды угуусу зарыл. Курсактагы бала эне эмнени укса ошону кабыл алат. Бул келечекте баланын акылдуу, зээндүү болуусуна шарт түзөт.

2. Эне намаз окуп, жана башка ибадаттарды аткаруусу керек. Ибадат кылганда адамдын жан дүйнөсү эс алат. Мына ушул учурда курсактагы бала да эс алып, жакшы жетилет.

3. Эне өзүн оор басырыктуу алып жүрүүгө тийиш. Боюнда бар кезде эч ким менен урушууга болбойт. (Негизи эле урушуу туура эмес, жаман адат). Эне канчалык тынчтыкта жашаса, бала да ошончолук тынч, оор басырыктуу болот.

4. Болочок ата менен эненин ортосунда бири-бирине мээрим төгүлүп туруусу керек. Айрыкча эне башкалардан жакшы сөздү гана угуусу кажет.

5. Эне таза эмес (арам) тамактардан өзүн сактоосу керек. Эне эмне менен тамактанса, бала ошону менен азыктанат. Арам тамактар али төрөлө элек баланын канын бузуп, анын ден-соолугуна зыянын тийгизет.

6. Арак, тамеки сыяктуулардын жанына жолобоосу кажет.

7. Эне ар дайым курсагындагы балага тирүү адамга кайрылгандай кайрылып, ага жакшы сөздөрдү айтып туруусу зарыл. Мына ушул сыяктуу жакшы иштер менен алектенген эне төрөлө элек баласына жакшы тарбия берип жатам деп ишенсе болот. Ал эми бала төрөлгөндөн баштап эмне кылуу керек? Бул туурасында анан кеп кылабыз.

Токон Жээнмырзаева,

(Уландысы бар)

Запись БОЛОЧОК ЭНЕГЕ БОЛУМДУУ НАСААТ впервые появилась Formula.KG.

‍♂Сөзүмө кулак сал, уулум! Буларды сен мемиреп терең уйкуда жаткан кезде айтып жатам. Болпойгон колдоруңду жаагыңа коюп, жыбылжып тердеп турасың. Бөлмөңө бир ууру сыяктуу байкатпай кирип келдим. Бир канча мүнөт мурун китепканада гезит окуп отуруп, өз келесоолугумду байкап, кайгым кара тумандап, дем алдырбай муунткан бир толкун сыяктуу жан дүйнөмдү арбап алды. Бир күнөөкөр өңдүү сенин жаныңа келдим. Эмнелерди гана ойлонбодум дейсиң, уулум?

Эртең менен эртелеп эле сага ачууландым… Мектепке баруу үчүн кийинип жатканыңда, сени жүйөөсүз себептер менен урушуп кемсинттим. Анткени, бетиңди чала аарчыптырсың. Бут кийимдериңдин кир болгонун көргөнүмдө, катуу урушуп тазалаттырдым. Буюмдарыңдын жерде чачылып жатканын көргөнүмдө, канып кайнап, сага кыйкырдым. Тамактанып жатканда, күкүмдөрдү түшүрүп, чайды төгүп алгандыгың үчүн жана дагы бир жекирдим. Ансайын сенин мага ызааланып, жан дүйнөңдүн куурулуп жаткандыгын уруп ойногон жокмун. Мен жумушка шашылып бара жатканымда, сен досторуң менен ойноп жүрүптүрсүң. Мени карап: “Жакшы барыңыз, атаке!”- деп кол булгаладың. Мен болсо кабагымды чытып, ооз ачканга да жараган жокмун…

Кечкисин үйдөгү маанай дагы эле супсак эле. Үйгө келе жатсам, досторуң менен чуркап ойноп жүрүптүрсүң. Бутуңдагы кымбат баалуу байпагыңдын жыртылганын көрүп, досторуңдун алдында аябай кемсинттим, жемеледим.

Ойлончу уулум, буларды сага атакең айтып жатат. Эстедиңби? Андан кийин башыңды жерге салып, сабак даярдоочу бөлмөңө жөнөдүң. Көздөрүңдүн жалыны өчүп, өңүң купкуу эле. Артыңдан кирип, сени теше тиктегенимде, сен чыгып кетүүгө шашылдың. “Эмне болду, токтогун?!”- деп кыйкырдым. Эч нерсе айтпастан, жаныма келип мойнумдан кучактап, өөп, ыйлап жибердиң. Өпкөң көөп ыйлап, эшикти көздөй чуркап чыгып кеттиң. Колумда турган китебим жерге түшүп кеткенин да байкабай калыптырмын. Мага эмне болду?… Сенин кемчиликтериң гана көзүмө көрүнөт. Атайылап издегендеймин… Ата сөөрөй катары мен сени сүйбөгөндүгүм эмес, өтө эле көп нерсе күткөндүгүмдөн ошондой болуп жаткандыгын байкадым. Мен сени өз доорумдун талаптарына ылайык көрүп жатканымды эми байкадым. Көрсө, сенин дооруңдун талаптары таптакыр башка турбайбы?! Болбосо, сенин жакшы жактарың абдан көп. Жүрөгүң таза. Менин сага кыйкырганыма карабай, келип кучактап өпкөнүң буга далил. Бул түнү мен буга чейин кетирген акмакчылыктарымды сезип, төшөгүңдүн жанында тизе бүгүп, уялып отурам. Буларды сен ойгоо кезде айтып түшүндүрө албайм. Бирок эртеңден баштап татыктуу, сен сыймыктанган, өрнөгү менен тарбиялаган, жароокер ата болууга ниеттенип, өзүмө убада бердим. Сени менен жакшы нерселер жөнүндө сүйлөшүп, ойноп, кубансаң кубанам. Оозумдан жаман сөздөр чыгаарда, тилимди тиштейм. Сенин жаш бала экениң, улууларды көрүп калыптана тургандыгың анык эмеспи… Кечээ эле апакеңдин боорунда жаткан наристе элең. Башыңды ага жөлөп, мемиреп уктаган мезгилдериң көз алдымда…

*_☝Башкаларды сындагандан көрө аларды түшүнгөнгө аракет жасайлы. Алардын каалоолоруна конок берели. Өз ара түшүнүүчүлүк, жагымдуу маанай, адамдык мамиле курулай сындан алда канча пайдалуу. “Билүү- бул кечирүү”. Доктор Жоннсон: “Жадагалса, Жараткан Кудай дагы адам о дүйнөгө кеткенге чейин жазалабай тургандыгын” баса белгилеген. Түркөй адамдар гана башкаларды айыптоону өнөр катары ташып жүрүшөт. Ал эмт балдарды ыксыз жекирүү- адамдыгы жолго коюлбаган башы кара, буту айрынын иши. Чыныгы ата – үлгүлүү ата экендигин унутпасак!… {Дейл Карнеги}_*

*_☝Балаңды мыкты тарбиялуу кылгың келсе- бактылуу кыл. {Оскар Уайльд}_*

*_☝Бала- жердин жандуу гүлдөрү. {Максим Горький}_*

*_☝Атанын балага калтырган эң жакшы мурасы- анын жакшы тарбиясы. {Хадис}_*

Турмуш сабактары…

‍‍‍ Бактылуулук формуласы

Запись Атанын ыймандай сыры.. впервые появилась Formula.KG.

Өмүрүндө мындай жалган сөз уккан эмес эле. Эски досторунун чучукка жеткен суук сөздөрүнө көзүн кылгыртып келе жатты. Бул кичинекей айылда ошол достору менен далай ирет шапар тээп, ойду-тоону койбой кыдырып, энеси сатып берген машине менен ойноп-күлүп, барбаган жери калбады эле го. Ал кезде ким эмнеге алчу эле мындай машинени? Эч ким. Ким минтип күндө шапар тээп, ойноп-күлчү эле? Эч ким. Ошол достору жанынан бир тыйын кошчу беле? Жок, ичип-жеп ойноп-күлгөнүнө кайыл, жаштыкка, байлыкка мас болгон бир учур өткөн экен. Эми карачы, ошол достору кайра минтип, жылаңач-жыртык калганда өзүн кемсинтип, корсунтуп “Кебетеңди карачы”-деп, бирин-бири шыкактап, шылдыңдашат. Кантип ыйлабайт?! Бул биринчи эле жолу дейсиңби! Жок, мындай сөздөргө бышыкулак болуп калган. Бирок… бирок, бүгүнкү өтө эле…

Келип, короодон ичке кирип жатып, байкабай босогону тээп алып, колу менен жер таяна барып, бети менен кулап, бозала болуп тура калды. Бекиш калчылдап, муштумдарын түйүп, адам болсо жеп жиберчүдөй ызырына аттап жетип, жаман өтүгүнүн такасы менен босогону тепкилеп: “Жадагалса, өз босогом да, өз үйүм да каршы мага! Мына, мен үчүн бул жашоодо орун калган эмес экен да!”- деп бышактап ыйлап, колунун ооруганына карабай, дарбазаны муштагылап, үйүнө кире түнөдү.

Эрке өскөн Бекиш бала мүнөз болуп, чоңойгондо да ар кимден таяк жеп, энесине ыйлап келгенин койгон эмес эле. Бала кыялы дагы кармап, эми деле кээде үңкүлдөп ыйлай берет. Мыкты урам деп балка менен колун уруп алганда, Кудайга үнү жетип сыздады го, чиркин! Ачуусу келип казан-аякты талкалап, сынганы сынган боюнча, ошондон бери турат. Какаганга-муштаган болуп, энеси тирүү кезинде үйлөнтүп койгон аялы да кетип калган. Азыр ээн үйдө жалгыз калды. “Туруп оокат кылайын, там-ташты, короо-жайды оңдоюн”- деген эзели оюна да келбейт. Турган үйүнүн сүрү качып, алыстан көзгө сомсоо көрүнүп, кишинин киргиси да келбейт. Терезенин айнектери сынып, дубалдын кээ бир жеринде шыбагы түшүп калган, карала болуп. Ал гана эмес, үстү түшүп, кыйшайып калган үйдүн каалгасын оңдоп-түздөп убара болбой, көтөрүп ачкандан эринип, эңкейип кирип-чыгып жүрө берет.

Ошол баягы адаты, үйрөнгөн адат калабы, уйга жүгөн салабы болуп, бир жаздыкка бетин коюп, үңүлдөп жатты. Оюнда энесинин айткан насааттары, урушуп-тилдеп сүйлөгөндөрү.

“Кылчайып, оокат кылганга үйрөтө албадым го сени. Дүйнөнүн баркын билбей, кашыктап жыйнаганымды чөмүчтөп чачып, жедеп, менин өлүмүмдү тилеп калдыңбы, акмагым!!! Шордуум!!!”- деп далай жолу энеси буркурап, кээде кармана албай буркан-шаркан түшүп урушаар эле. Жалгыз уулум деп канаттууга кактырбай бапестеп жүрүп, өтө эле эрке өстүрүп алганына, эми ошол эркелиги өз башына таяк болуп тиерин ойлоп, ыйлаар эле. Баласы, эркелиги аз келгенсип, “Төө десе , бээ”- деген аңкоо, түшүнбөс, кеп жебес неме эле. Ушунун баарын ойлоп келип, байкуш эне өлөөрүндө: “Ай акмак! Бери кара. Мындан ары маңдайыңда сайраган мен жок. Ай дээр ажо , кой дээр кожо жок. Оромпой тээп жыргаарсың. Мен өлгөндө бул жыйган-терген дүйнөнүн аягына чыгып, ичип-жеп, баркыңды билбей, тебелеп-тепсеген, шарактаган, көпкөлөң досторуң сени кор кылар. Сен таалайсыздын багына жалаң ушундай жатып ичер шүмшүктөр туш келип калганын карасаң. Ошондо билерсиң энеңдин баркын, байлыктын баркын, азыр сайраныңды курсаң. Эртең эле жылаңач-жыртык калып, бул дүйнөгө батпай кор болорсуң, эси жогум!!! “- деп, эне байкуш, уулунун кийинкисин көрө билип, буркурап ыйлаган бир маалда. Оюна сандаган санаа, баласынын самтырап турганы келип, жанында отурган Бекишти колдон кармап булкуп: “Ук! Ушуга чейин айткандарым кулагыңа кирген жок, акыркы сөзүм, ушуну ук. Жедеп бул дүйнөгө батпай кор болгондо, сенделип тирүү-өлүк болуп жүргөнчө кепедеги жыгач-туткага барып, асынып өл! Уктуңбу? Уктуңбу дейм?!”- деген.
Бекиш энесинин өлөрүндөгү ушул сөздөрүн эстеди. Акырын башын көтөрүп арканды карады. Кирдеген жеңи менен көзүн аарчып, арканды алып кепеге барды. Ыш жыттанган тар кепеде эски, майда-барат оокаттар бар эле. Ызасы дале тарабай, бурчта турган жаман отургучту жерге коюп, үстүнө чыгып, жыгач туткага аркандын бир учун байлап, чактап, экинчи жагына илмек жасап, мойнуна илди. Эки колу менен көзүнүн жашын аарчып: “Эне!… Мына карачы, менин эч кимге керегим жок. Сенделип тирүү-өлүк болдум. Тосуп ал мени!!!”- деп, отургучту буту менен түртүп ийди. Асылганга болгон жок, үзүлдүбү, эмне болду, “карс” деп бир нерсе ачылгансып, өзү “талп” деп жерге кулап түштү, өлбөй калды. Үстүнө бир нерселер төгүлүп жатты. Бекиш көзүн ачып тура калды: Акча!!! Тутам-тутам түйүлгөн акчалар! Аңырайып өйдө караса, жыгач тутка көмкөрөсүнөн коюлган кичинекей үкөкчө экен. Бекишти көтөрө албай, үкөктүн оозу жулуна түшүптүр. Мойнундагы аркандын бир учунда калдактап үкөктүн оозу жүрөт. Аңкоолугун, ушуну сезди. Бут алдына жайнап төгүлүп жаткан акчаларга көпкө карап, “дүп” эте тизеси менен үстүнө чөк түштү. Эки колуна чеңгелдеп акчадан уучтап кармап, мыжыгып үнсүз мелтиреди. Аз-аздан көзүнө жаш толуп, жаак эттери түйүлүп, кимгедир кыжыры келгени же сүйүнгөнү билинген жок. Улам карыштыра мыкчып, көзү чанагынан чыгып кетчүдөй чакчайып, бир караган жеринен көзүн албады. Бир маалда муун-жүүнү калчылдап: “Аа-а-аа-а!”- деп бакырды… “Энее-е!… Мени өлгөндө да бактыңбы?! Жаным апа!!! Өлүп жатып да мени ойлодуңбу? Менин кор болоорумду билдиңби? Энекебай!!!” -деп жаш балача өңгүрөдү. Далайдан бери көкүрөгүнө толгон кайгы-арманын кимге айтып төгөөрүн билбеген Бекиш дайрадай толкуп, бугун чыгарып боздоп жатты. Энеси жаңы көз жумгансып, “энекебайлап” сыздап жатты. Билген асыл сөздүн баарын “эне” деген сөзгө кошуп, чындыгында эми жоктоп жатты…

“Сенин… Эне… Сенин тирүүңдө баркыңды билбей, тилиңди албай кыйнаган уулуңду кечир, эне! Угуп жатасыңбы? Мен…мен али бала элем го?! Уулуңду, карачечекей уулуңду таштап кеттиңби? Ушулардан көрө сен калсаң эмне? Мага сен керексиң! Мобулардын кереги жок!”- деп бакыра, эки колдой чеңгелдеп, акчаларды туш-тушка чачып жатты… ”Көргүм келбейт буларды, көргүм келбейт! Байлык … Байлык, сени жек көрөм! Мени кор кылган сенсиң! Жалгыз гана сенсиң!!!” деп үңүлдөп, үнүн баспады. Эне мээримине, жакшы сөзгө зар болгон Бекиш көмкөрөсүнөн түшүп, ыйлап жатты. Саксайып өскөн чачы чекесинен чыккан терге жабышып, жыртык, кир кийими топого аралашып тургае кейпин ого бетер жүдөтүп, эпсиз, жөндөмсүз экенин ашкерелеп турду. Өпкөсү көөп чыккан неме дагы эле шыбырап сүйлөп жатты: “Мага сен керексиң, эне!”

<Бейиш эненин таман астында>

<<Жер бетинде эненин мээриминен өткөн мээрим жок>>{Ж.Абидетегин}

Турмуш сабактары…

Даярдаган: Нуриза Кармышкова.

‍‍‍ Бактылуулук формуласы

Запись МАГА СЕН КЕРЕКСИҢ ЭНЕ! впервые появилась Formula.KG.

Бирөөнүн жазган каты тууралуу экен. Ошол кат мени терең ойго салды. Ал тургай аны окуп отуруп тамагым буулуп, мукактанып, көзүмө жаш тегеренди. Апамды сагынганымды, анын мээримин эңсеп турганымды туюп, ага телефон чалдым… «Ал кандай кат болду экен?» деген ой жаралып жатса керек окурманда. Ал катты сиз да окуп көрүңүзчү. Көрсө, энелер дагы жалган айтышат экен, бирок…

Бардыгы мен кичинекей кезден башталды. Кедей үй-бүлөдө төрөлгөм. Тамак эч качан жетчү эмес. Бир нерсе болуп калса, апам өзүнүн тамагын мага салып берчү. Табагыма салып жатып мага жылмайып «ал, балам, мен ачка эмесмин» деп коёр эле. Бул апамдын биринчи жалганы.

Маал-маалы менен мага балык бышырып берчү. Бир жолу карасам, мен жеп бүткөн балыктын сөөктөрүн тазалап жаткан экен. Абдан жаман болуп кетип, «коюңузчу, апаке, мына муну чогуу жейли» десем, «жок, балам, өзүң эле же, мага балык жакпайт деле» деп койду. Бул апамдын экинчи жалганы.

Окуума акча керек болуп калды. Апам почтадагы жумушунан тышкары башка ишкананын кагаздарын да үйдөн толтурчу болду. Бир түнү ойгонуп кетип карасам, апам шамдын жарыгында жазып отурган экен. «Апа, кеч болуп кетти, эс алыңыз. Эртең менен эрте жумушка барышыңыз керек» десем, апам сүйүктүү көздөрү менен мени карап, «алтыным, жата гой. Чарчаган жокмун» деди. Бул апамдын үчүнчү жалганы.

Мамлекеттик экзамендер башталды. Колдоп келген апам мектептин короосунда мени беш-алты саат күтүп калды. Экзамен бүтөрү менен дароо апамдын жанына бардым. Ал мага суусундук ала келиптир. Сүйүнүп ичип жатып, апамдын да ысыктан чарчап, оозу кургап калганын байкап бөтөлкөнү сунсам, «жок, балам, апаң суусаган жок» деп жооп берди. Бул апамдын төртүнчү жалганы эле.

Кийинчерээк атамдын оорусу күчөп, акыры көз жумду. Ошондо бечара апам абдан кыйналды. Күндөн күнгө жашообуз оорлой берди. Айылдагы кошуналар апама «турмушка чыгып ал, жашсың, сулуусуң» деп айта башташты. Бирок, апам «мен сүйүүгө муктаж эмесмин» деп койчу. «Өгөй атаны каалабайт» деп мени ойлогон окшойт, азыр ойлосом. Бул апамдын бешинчи жалганы болчу.

Университетти бүткөндөн кийин шаарда эле калууну чечтим. Апам пенсияга чыкты. Бирок, ал дагы деле базарга чыгып, жер-жемиш сатып иштеп жүрдү. Мен жиберген акчалардын бир тыйынын да коротпостон чогултуп, «мага баары жетиштүү, өзүңдүн керегиңе жарата бер» деп кайра берер эле. Бул апамдын алтынчы жалганы.

Чет өлкөдө окуумду улантмакчы болдум. Ал жактан жакшы жумуш да чыгып калды. Апама «жүрүңүз, апаке, мени менен бирге жашайсыз» десем, мени кыйнап койбоюн деген ойдо «жок, менин башка жакка көнүп кетишим кыйын» деди. Бул апамдын жетинчи жалганы болду.

Бир нече жылдан кийин апам ашказан рагы менен ооруканага жатып калды. Кыргызстанга кайра келдим. Бөлмөсүнө кирсем, араң дем алып жаткан экен. Абдан карып калгандай көрүндү мага. Жанында отурганымда мени карап, кабатыр болбосун дедиби, айтор, жылмайганга аракет кылды. Бирок, оору апамды өтө эле алсыз кылып коюптур. Акыбалы оор болуп калган экен. Көзүмдөн жаш агып, ичимден абдан жаман болуп жаттым. Болушунча өзүнө келгенге аракет кылып, «алтыным, ыйлабачы, мен кыйналбай элемин…» деп коёт. Бул апамдын сегизинчи жалганы эле.

Сегизинчи жалганын айткан соң бул дүйнөдөн өтүп кетти.

Фейсбуктан алынды

Запись АПАМДЫН ОН ЖАЛГАНЫ впервые появилась Formula.KG.

Мына ушул суроо менен мугалим студенттерге кайрылды. Эмне деген жооптор айтылбады дейсиң? Бири күнгө, бир асманга, дагы бири жерге теңеди, айтор аталардын кадыр-баркы ушунчалык көтөрүлдү дейсиң, тим эле бул жактагынын баары азыр эле ата боло калууну самап калышты. Бирок акыркы студенттин жообу башкача өңүттө уланып, аудиториянын маанайын түп тамырынан өзгөрттү. Жылмайган жүздөр сумсайды, күлкүлөр ыйга айланды. Кыз, бала дебей, баары муюп, кулак төшөп, бири көз жашын көрсөтпөй сүртсө, бири ачык эле бышактап…
Эми анын айтканын силерге айтпасам, силердин да, өзүмдүн да ичкеним аш болбос…
Анын жообу мындай болду:
Ата – бул, сен кичинекейиңде…
Анын чокоюн бутуңа илип, бутуң кичине, чокойдун чоңдугунан чалынып жыгыласың…
Анын көз айнегин тагынып, өзүңдү кыйын сезесиң…
Анын костюмун кийип, өзүңдүү олуттуу, сүрдүү сезесиң…
Оюңа келгенди андан талап кыласың, ал аны кубануу менен аткарат…
Каалаганыңды сурайсың, ал аны таап келет…
Кечинде сени моюнуна мингизип ары-бери чуркап ойнотот, сен кыткылыктап күлөсүң, бирок бүгүн ал жумуштан кандай чарчап келгенин билбейсиң…
Ата – бул, сен чоңойгондо…
Анын көөнөрүп, бозоргон чокоюна көңүл бурбайсың…
Анын эскилиги жеткен кийимдери эми сени кызыктырбайт…
Анын кыймылы сага жакпайт, сөздөрү кыжырыңды келтирет…
Сен кечигип, ал кыжаалат болуп, кечиккениң үчүн сени урушумуш болсо, сен аны көтөрө албай, эркин болууну самайсың…
Ага үнүңдү көтөрөсүң, аны кагасың, ал унчукпай калат… бирок сенден корккондугу үчүн эмес, сени жакшы көргөндүгү үчүн, сени кечиргендиги үчүн…
Эгер бели бүкүрөйүп сени менен жанаша басса, сен аны колуна жетелебейсиң, анткени сенин боюң эми андан узун…
Кечээ сенин тилиң чулдурап, туура эмес сүйлөгөнүңдө, ал күлүп, сени кучагына кысчу эле, бүгүн ал тили булдурап түшүнүксүз сүйлөсө, сен аны уккуң келбей тескери карайсың…
Негизгиси, ал кичинеңде да, чоңойгонуңда да сага өмүр тилейт, сен болсо анын батыраак өлүшүн тилейсиң…
Ал сени ымыркайыңда көтөрөт, бала бакчага көтөрөт, мектепке көтөрөт, оорусаң көтөрөт, соо болсоң да көтөрөт, өмүрү сенин түйшүгүңдү көтөрүү менен өтөт, а сенчи, сен аны табытка салып көтөргөндөн башка көтөрбөйсүң…
Ата мына ушундай, кимдин тагдырына ата болуу бактысы жазылса, бул айтылгандар анын башынан өтөт…
Атаңарга жакшы мамиле кылгыла, бир кезде атаң жаныңда турганда, жети баштуу желмогуздан коркпойт элең, ал сенин кубатың эле, мына ошол кубатыңдан кайсы бир күнү айрыларыңды унутпа…
Ата деген мына ушундай…

Запись Ата деген ким? впервые появилась Formula.KG.

Лондон университети менен Лондондогу Корольдук колледждин окумуштуулары сенсорлуу гаджеттердин жаш балдарга зыяндуу экени далилдеди. Тагыраак айтканда планшетти көп пайдаланган баланын уйкусу бузулуп, андан улам организмдин өсүүсүндө өзгөрүүлөр пайда болот экен. Бул тууралуу “Gizmodo” басылмасы кабарлап чыкты.

Окумуштуулар 6 менен 36 айлык аралыгындагы балдары бар ата-энелердин арасында тажрыйба жүргүзгөн. Ата-энелер баланын канча саат уктаарын кандай абалда жатаары жана түнкү уйкусунун тынч болуп болбогондугу тууралуу айтып беришкен.

Жооп бергендердин 70 пайызында сенсорлуу гаджеттери болгон. Ал эми ошол гаджети барлардын балдарынын 75 пайызы планшет менен ойнойт экен.

Изилдөөнүн жыйынтыгы көрсөткөндөй, смартфон, планшет менен көп ойногон балдардын түн уйкусу кыска болот. Планшет менен өткөргөн ар бир саат баланын уйкусун 15,6 мүнөткө кыскартат. Ошондой эле гаджетке кызыккан наристелер түндө тынч жатпай, бир азга чейин уктай албай чыгышат деп белгилешти окумуштуулар.

ФАРИДА ЖУМАКАДЫРОВА
http://zaman.kg/

Запись Планшеттин балага зыян экени далилденди впервые появилась Formula.KG.

Мурат сарай ичинде, гүлзарда сейилеп жүргөн атасын көрүп, жанына чуркайт. Ал -ахыбал сурашкан соң мындай дейт:

-Журтатасы атакем! Өзүңүз теңдүү курбалдаштарыңызга салыштырмалуу үстүңүздөгү опол тоодой оор жүккө, аламан түйшүккө моюн бербей дагы деле болсо жаш көрүнөсүз. Жашыңыз башкалардыңындай эле биртопко барып калганы менен белиңиздин бекчейбегенинде бир сыр болсо керек. Ар түрдүү кыйынчылык жана оор күндөгө карабай, жаштардай акылыңыз тунук, ой-пириңиз дагы эле жүйөлүү, дене турпатыңыз каармандардай салмактуу. Бир карасам уруш майданында албууттанган колбашысыз, бир карасам илим жыйындарында салабаттуу устатсыз, бир карасам эл-журтка бериле кызмат кылып, сезимтал дервиштейсиз!... Сизде күн-түн деген нерсе жок. Баары окшоштой. Түмөн түйшүк жондон басып турса да жаш көчөттөй ийилбей, жандүйнөңүз жабыркабай кантип чыдап жүрөсүз? Мунун сырын айтыңызчы? Акыл-эстин тынымсыз чабытташы адампендени жабыркатат, мүдүрүлтөт. А сизде эч кандай өзгөрүү жок, салабаттуу турпатыңыз дале чыйрак! Акыл эсти таңдандырган өзгөчө мүңөзгө жетүү үчүн, кемибес кеменгерлик, чаалыкпас акылмандык үчүн кандай даары колдондуңуз? Уулуңузга ушуларды айта аласызбы? Мен сиздин жолуңуздан жүргүм келет!

Мурат хан жеткинчек жаштагы уулунун суроолоруна бир чети таң калса, бир чети ичинен ыраазы болуп береги тарыхты насааттады:

-Алдыңа кетейин каралдым! Сен мени абдан кубанттың! Аалам атпай жана жаамы макулук ибадат кылган Кудай Таалам сага багыштаган артыкчылыктарын дагы да арбытсын. Ушундай кенен, ушундай татаал маселелерге болгон кызыгууңду арттырсын.

Өмүрүн туура жолдо өткөрүп, одүйнөгө кеткен жандар акырет ааламынын кыялга сыйбас нематтарына ээлик кыларына бекем ишенем. Бул ишенимде эч кандай шегим жок. Ошо себептен Жаратканга ибадат кылганда, чын дилден берилип орундатам. Сен айткандай бул оопасыз машакат дүйнөдөдө тарткан азаптын акыбетин Алла Таалам акыретте эселеп берерин бөркүмдөй көрөм. Кандай гана шарттарда болбосун Ага жалбарып мунажат кылып келем. Асыресе Анын маңдайыма жазган тагдырын чоң сыноо деп билем.

Уулум! Бардык сөзгө ишене бербе, Ар башкача болуп жараян этилген окуялардын ички мазмунун, акыйкат өзөгүн үйрөнүүгө болгон кайратыңдан жазба!

Бышып жетилген мөмө жемишти баары жакшы көргөнү сыңары, көптү көргөн, тажрыйбалуу-билимдүү даанышмандарды ар убак эл өзү тандап алат. Таттуулугу ченде жок жүзүм турганда, быша элек кычкыл мөмөнү жеш акыл тайкылыгынын белгиси.

Кээ-кээде ата-бабаларымдын адамдык сапатын, мүнөзүн, баскан жолун талдадым. Бизден кийинки урпактын басар жолу, ойлор ойу, тутунар көрөңгөсү тууралуу көп ойлондум.Ушу кезге чейин сөзгө алынып, сүйүлүп, урмат көрүп, алкыш алып келдик. Буга шүгүр деш керек. Мына ушул жакшылыктын түбөлүккө уланышын арзуу кылып келем.

Бир нерсенин уланып кетишин басым, буйрук, күч, кылыч, зомбулук менен камсыз кылуу мүмкүн эмес. Акыл, чара көрүү, сабырдуулук, арканды узун таштоо жана албетте тажрыйба зор мааниге ээ. Биринчи айтканым ар убак үчүн өтүмдүү эмес, кесепети көп. Экинчи жолдун жалгыз өзү ишке анчейин жарабайт. Улуу ийгиликтер үчүн экөөн айкалыштыра ишке салуу керек! Ардактуу бабаларыбыздын албан жеңиштеринин сырткы көрүнүшүнөн кылыч көрүнгөнү менен аныгында акыл-парасат жана сүйүү күчү менен жүзөгө ашканын эсиңден чыгарба.

Каралдым! Адилеттикти эгерим колдон чыгарба. Анткени Алла адил, адилеттүү кулдарын сүйөт. Мындай караганда сен Анын жер бетиндеги өкүлүсүң. Ал сага көптөгөн жакшылыктарды жаадырган, мына эми сени мусулман журтчулугунун башына келтиргени турат!..

Уулум! Бул дүйнөдө үч түр адам бар:

Биринчи тайпа: акыл-эси жайында, эркиндиктин даамын таткан жана ой жүгүрткөн, адаттан тыш өзгөчөлүгү жок пенделер.

Экинчи тайпа: Эч нерседен кабары жок, буйрук, эскертүү, насаат деген нерселерге кулак төшөп коюшпайт. Өз жыргалын гана ойлошот. Бүт нерсени билгендей кыйын боло беришет. Булар өтө кооптуу топ.

Үчүнчү тайпа: Кайсы жол туура, кайсы жол терс экенине кызыкпаган жандар булар. Бирок бул абалга алар өз каалоосу менен эмес, чөйрөдөгүлөрдүн таасири менен түшүп калышкан. Айтылган насаатты кабылдашат, сөз угушат, туура жолду тандашат. Булар эң кооптуу топ деп эсептелинет.

Айланайын уулум! Улуу Жараткан эгер сени алгачкы тайпанын адамы кылып жараткан болсо, сүйүнүчүм да, алкышым да чексиз. Эгер экинчи тайпанын адамы кылып жараткан болсо, айтылган акыл-насаатты кунт коюп угууну, эскертүүлөрү жадыңа бек түйүүнү кеңеш кылам. Бирок үчүнчү тайпанын адамы боло көрбө! Алар Аллага да, адамдарга жа жага беришпейт.

Падышалар колуна тараза кармаган адамга окшош. Бирок колундагы таразаны туура кармаган жан - анык падыша. Мына ошондо гана Кудуреттүү Алла Таала сага жакшылыгын жаадырат. Сени салих момундардын тайпасына кошот. Бүт нерсе Ага таандык, бүт нерсени Ал гана билет... »

Мынакей, ата-баланын акактай тунук акылы жана аруу парасаты...

«Бактылуулук формуласы »